Werken aan laagspanningsinstallaties met NEN 3140

Bij elektrische risico’s spreekt artikel 3.5 van het Arbobesluit over dat deze alleen mogen worden uitgevoerd door bevoegde medewerkers. Wat betekent nu bevoegd? De NEN 3140 spreekt over dat de medewerkers moeten zijn geïnstrueerd over:

• De veiligheidsrisico’s van het werk;
• De veiligheidseisen aan het werk;
• De veiligheidsregels;
• De bedrijfsvoorschriften.

Om duidelijkheid te scheppen in waartoe medewerkers wel en niet bevoegd zijn, heeft de NEN 3140 de beschikking over zogenaamde aanwijzingen.

Aanwijzingen van de NEN 3140

De NEN 3140 eist dat alle medewerkers welke elektrische risico’s lopen schriftelijk worden aangewezen. Dit geldt ook voor ingeleende of ingehuurde medewerkers welke onder leiding van de organisatie werken (uitzendkrachten, stagiairs, etc.). De volgende niveaus van aanwijzingen worden onderscheiden:

• Voldoende Onderricht Persoon NEN 3140 (VOP NE 3140);
• Vakbekwaam Persoon NEN 3140 (VP NEN 3140);
• Werkverantwoordelijke NEN 3140 (WV NEN 3140);
• Installatieverantwoordelijke NEN 3140 (IV NEN 3140).

Voldoende onderricht persoon NEN 3140

Een voldoend onderricht persoon (VOP-er) is werknemer die niet over een elektrotechnische vooropleiding beschikt.  VOP-ers zijn opgeleide personen die vanwege een effectieve bedrijfsvoering bevoegd zijn voor een aantal eenvoudige elektrotechnische taken. Hierbij valt te denken aan magazijnmeesters die elektrische handgereedschappen keuren, gebouwbeheerders die smeltveiligheden vervangen, etc.

Een VOP-er is op de hoogte van de mogelijke elektrische risico’s en is in staat deze te voorkomen bij de door hem uitgevoerde werkzaamheden.

Omdat een brede kennis van elektrische risico’s ontbreekt, is het noodzakelijk de werkzaamheden en omstandigheden waaronder deze mogen worden uitgevoerd, zorgvuldig te omschrijven in de aanwijzingsverklaring.

De instructie van VOP-ers kan plaatsvinden door de werkverantwoordelijke of een vakbekwaam persoon. Voorbeelden van werkzaamheden die door voldoend onderrichte personen kunnen worden uitgevoerd zijn:

• Het vervangen van lampen;
• Het spanningsloos maken voor werkzaamheden en het opnieuw inschakelen na werkzaamheden van elektromotoren;
• Het aan- en afkoppelen van standaard elektromotoren;
• Het monteren van contactstoppen aan leidingen;
• Het vervangen van wandcontactdozen en lichtschakelaars;
• Het aansluiten van verlichtingsarmaturen op aanwezige leidingen;
• Het keuren van elektrische arbeidsmiddelen;
• Het aanbrengen en verwijderen van smeltveiligheden met meestal een beperking voor mespatronen;
• etc.

Vakbekwaam persoon NEN 3140

Een vakbekwaam persoon (ook wel VP-er genoemd) is iemand (meestal een monteur) die zelfstandig of in teamverband elektrotechnische werkzaamheden uitvoert. De VP-er beschikt over een elektrotechnische vooropleiding op WEB-niveau 2 (Wet educatie en beroepsonderwijs). De VP-er wordt aangestuurd door een werkverantwoordelijke. Voor bepaalde werkzaamheden heeft hij geen werkopdracht nodig, maar kan hij volledig zelfstandig opereren. Deze werkzaamheden zijn dan in zijn aanwijzing als vakbekwaam persoon vast¬gelegd. Dit geldt niet voor het werken aan een onder spanning zijnde installatie. Hiervoor is te allen tijde een schriftelijke opdracht van de werkverantwoordelijke nodig, alsmede een aparte opleiding. Elektrotechnische werkzaamheden, waaronder het inspecteren van installaties vallen onder de competentie van de VP-er.

Werkverantwoordelijke NEN 3140

De werkverantwoordelijke geeft leiding aan VP-ers en VOP-ers en is verantwoordelijk voor de uitgevoerde werkzaamheden. Hij zorgt in overleg met de installatieverantwoordelijke onder andere voor veilige procedures die voor de werkzaamheden benodigd zijn. Hij zorgt, en is daarvoor ook verantwoordelijk, dat het personeel wordt geïnstrueerd over de mogelijke gevaren en risico’s. In de praktijk is een werkverantwoordelijke vaak een chef van een technische dienst. Een werkverantwoordelijke dient vooral goed kunnen inschatten wat voor risico’s het uitvoerende personeel loopt en de werknemers hierover vóór aanvang van de werkzaamheden op de hoogte brengen.

Bij langdurige projecten kan dat zo vaak als nodig is worden herhaald. Een werkverantwoordelijke moet zich goed kunnen inleven welke risico’s zich kunnen voordoen en dient te beoordelen of diegene die de klus doet dit aan kan. Vooral artikel 3.5 uit het Arbobesluit heeft betrekking op de verantwoordelijkheid van een werkverantwoordelijke.

Bij grote en uitgestrekte installaties kan de verantwoording voor zowel het werk als de installatie worden overgedragen. Het is dus best mogelijk dat niet de hele fabriek onder één persoon valt. Sterker nog, een installatie- of werkverantwoordelijke kan zelfs voor een ander deel van de installatie waarvan hij minder goed op de hoogte is, zelfs een lagere bevoegdheid hebben. Wanneer bij een grote klus de werkverantwoordelijkheid wordt verdeeld, is er toch uiteindelijk maar één persoon die de eindverantwoording heeft. Hierover is vooraf overleg nodig.

Voor kleine bedrijven blijft het mogelijk beide taken (werk- en installatieverantwoordelijke) te combineren.

Taken van de werkverantwoordelijke kunnen zijn:

• Uitvoeren risico inventarisatie van de elektrotechnische werkzaamheden;
• Opstellen werkprocedures;
• Bepalen werkmethode;
• Verdelen van werk op basis van de aanwijzingen;
• Uitvoeren van toezicht op de naleving van instructies;
• Etc.

Installatieverantwoordelijke NEN 3140

De installatieverantwoordelijke is verantwoordelijk voor de elektrische installatie en de elektrische arbeidsmiddelen die in het bedrijf worden gebruikt. Dit gaat zowel over de veiligheid maar ook over de bedrijfszekerheid van de elektrische installatie.

Denk hierbij ook aan de verantwoordelijkheid voor de periodieke inspecties. De installatieverantwoordelijke is praktisch altijd vanaf het begin betrokken bij nieuwbouw, wijzigingen of uitbreidingen. Bij bedieningswerkzaamheden zoals het in- en uitschakelen van installatiedelen, productie-eenheden of motoren is hij degene die bepaald of deze handelingen wel of niet en wanneer kunnen plaatsvinden. Hij regelt de toegang tot laagspanningsruimten.

De installatieverantwoordelijke en de werkverantwoordelijke overleggen samen over de te volgen procedures om werkzaamheden veilig uit te voeren. De inbreng van de installatieverantwoordelijke is belangrijk ten aanzien van de opbouw, werking, beschikbaarheid en de mogelijke gevaren van de installatie. Een installatieverantwoordelijke moet zijn toegewezen installatie(s) dan ook van haver tot gort kennen en zorgen dat de tekeningen in orde zijn en blijven. Zowel de werkverantwoordelijke als de installatieverantwoordelijke dienen zich qua opleidingsniveau te bevinden op niveau WEB 4. Naast de technische aspecten komen ook leidinggevende en organiserende aspecten om de hoek kijken.

Aanwijzen van personen volgens NEN 3140

Personen worden aangewezen door of namens de hoogst verantwoordelijke binnen de organisatie.  Een aanwijzing kan plaats vinden door de taken, verantwoordelijken en bevoegdheden op te nemen in een functieomschrijving of door middel van een aanwijzingsformulier.

De NEN 3140 is in bijlage D vrij duidelijk over de inhoud van de aanwijzing:

• Naam en geboortedatum van de medewerker;
• Functie van de medewerker;
• Ingangsdatum en eventueel de einddatum van de aanwijzing;
• Soort aanwijzing (VOP, VP, WV of IV);
• Voor welk deel van de installatie de aanwijzing van toepassing is;
• Omschrijving van de werkzaamheden;
• Omschrijving verantwoordelijkheden en bevoegdheden;
• Over welke gereedschappen/PBM/meetinstrumenten beschikt de medewerker;
• De plaats en datum van de aanwijzing;
• Naam en functie van de persoon die de aanwijzing uitgeeft;
• Handtekening van de aanwijzer en de aangewezene.

Toelichting:
We streven naar nauwkeurige en actuele informatie, maar het kan voorkomen dat de informatie na verloop van tijd verouderd, incorrect en/of incompleet is. Dit artikel is geen vervanging voor ons lichtadvies en er kunnen geen rechten aan worden ontleend.