Verlichtingsdieet voor onze planeet

Op weinig plaatsen in ons land valt er nog een heldere sterrenhemel te bewonderen. Het begrip “pikkedonker” kennen we eigenlijk niet meer echt door een overvloed aan licht. Met als gevolg onnodige energieverspilling en lichtvervuiling. Onderzoekers waarschuwen dat het nachtelijk kunstlicht de biodiversiteit beïnvloedt. Professor Joke Meijer stelt dat, op die plaatsen waar er nog wel voldoende duisternis is, dit een positief effect heeft op de gezondheid en het afweersysteem van mens en dier. Sinds de komst van kunstlicht zijn mensen gemiddeld 1,5 uur korter gaan slapen. Het overtollig kunstlicht is van negatieve invloed op diabetes, hartritmestoornissen en slaapproblemen door een tekort aan melatonine.

Verstoring voor mens en dier

’s Avonds nemen we buiten zwermen insecten waar die zich rondom de verlichting bevinden. Een deel van de insecten vliegt zich dood tegen de lamp. Het gedrag van o.a. vleermuizen wordt verstoord doordat deze insecteneters nu naar de lampen komen om op de insecten te jagen, terwijl ze normaliter in het donker jagen. Nachtvlinders worden aangetrokken door licht en zijn daardoor een makkelijke prooi.

Onderzoek naar koolmezen toonde aan dat deze dieren in donkere nachten stil zitten en slapen. In verlichte omgevingen vertonen de vogels meer activiteit en een onrustig slaappatroon. Ook dagdieren kunnen last hebben van kunstverlichting in de nacht.

Mattheus Bleijenberg, projectleider en initiatiefnemer van de Nacht van de nacht, benadrukt dat lichtvervuiling ook voor onszelf vergaande gevolgen heeft. De mens is er biologisch op ingesteld dat het ongeveer de helft van de tijd donker is. Onze omgang met licht maakt het onmogelijk om in die behoefte te voorzien. Kunstlicht onderdrukt de aanmaak van melatonine en schopt daarmee het natuurlijk tijdsbesef in de war, bevestigde ecoloog Kevin Gaston.

Omgang met nachtelijke verlichting

Kevin Gaston vindt voornamelijk dat onze riante omgang met licht voortkomt uit onverschilligheid. “Mensen denken er niet over na of maken zich niet echt zorgen over de plaatsing van de verlichting. Led-verlichting is toch al zuinig; dat beetje extra besparen kost weer extra en als het armatuur ongeveer geplaatst wordt waar het moet staan en verlicht wat het moet verlichten, dan vinden we het al snel goed. Het is niet iets waar we ons druk over maken als samenleving.”

Teveel licht geeft een gevoel van (schijn)veiligheid

Licht creëert het gevoel van veiligheid volgens Mattheus Bleijenberg. “Zo laten veel bedrijven ’s nachts de verlichting aan staan, omdat het inbrekers weert.” Hij benadrukt dat het lang niet altijd zo is dat een verlicht pand minder inbraakgevoelig is. “Als het licht ’s nachts bij (on)gewenst bezoek door bewegingssensors aangaat, is het effect juist groter en vervuil je minder.”

Onderzoek naar het effect van lichtkleur

De laatste jaren wordt er wereldwijd veel onderzoek gedaan naar lichtkleur. In Nederland is er onder andere een initiatief gaande van het Nederlands Instituut voor Ecologie; het NIOO-KNAW wetenschappelijke onderzoek genaamd ‘Licht op Natuur. Vanaf 2010 wordt op acht locaties aan de bosrand van enkele natuurgebieden gekeken naar het effect van verschillende kleuren licht (rood, wit en groen) op de aanwezige diersoorten. Hierbij zijn onder meer vogels, vleermuizen, nachtvlinders en zoogdieren betrokken.

De oplossing met led-verlichting

Een van de redenen waarom dit bovenstaand onderzoek juist tegenwoordig nut heeft, hangt samen met het feit dat led-verlichting digitaal regelbaar is en er op technisch vlak steeds meer mogelijk wordt. Zo is led-verlichting dimbaar en kunnen kleuren worden gemengd. Tevens kunnen de juiste stralingshoeken en lichtintensiteiten worden ingesteld. Met die verschillende parameters is het mogelijk de beste technische oplossing aan te bieden.

Toepassen van sensoren en slimme programmering

Middels sensoren en programmering is het vandaag de dag mogelijk om bijvoorbeeld op fiets- en wandelpaden aanwezigheid te detecteren. Waar ‘s nachts nauwelijks iemand fietst of loopt, kan middels detectie de paden kortstondig verlicht worden. Dit bespaart naast lichtvervuiling ook nog eens energie.

Wereldwijd is actie vereist

Het is nu tijd om actie te ondernemen en rekening te houden met de natuur. De ontwikkeling en aansturing van led-verlichting maken het nu mogelijk om de verlichting op de juiste manier toe te passen zodat de lichtvervuiling geminimaliseerd wordt.

Een ervaren lichtontwerper zal goed nadenken over zijn lichtontwerp en advies en zal dit staven aan de Richtlijn Lichthinder 2020. Dit is een praktisch bruikbare handleiding geschreven door de NSVV; het onafhankelijke kenniscentrum voor licht en verlichting. Een goed Lichtadvies dient enerzijds het veiligheidsgevoel te versterken, maar moet daarbij ook de lichtvervuiling minimaliseren of voorkomen. Als de lichtontwerper een goede praktische kennis heeft van optica, stralingshoeken, lichtkleuren, lichtbereik van het armatuur, tijdsprogrammering en sensortechniek maakt hij of zij hier echt het verschil door ervoor te zorgen dat het kunstlicht zo natuurvriendelijk mogelijk toegepast wordt.

Bronnen:

• Trouw | https://www.trouw.nl/wetenschap/nederlandse-onderzoekers-proberen-biologische-klok-beter-in-de-pas-te-laten-lope
• Volkskrant | https://www.volkskrant.nl/wetenschap/mag-het-wat-donkerder-lichtvervuiling-schaadt-dier-en-mens
• Nemo Kennislink | https://www.nemokennislink.nl/publicaties/heeft-de-natuur-last-van-ons-licht/
• Nacht van de Nacht | https://www.nachtvandenacht.nl/nieuws/ruim-71-van-bedrijven-houdt-lichten-onnodig-aan-in-de-nacht/
• NSVV | https://www.nsvv.nl/publicaties/richtlijn-lichthinder-2020/

Toelichting:
We streven naar nauwkeurige en actuele informatie, maar het kan voorkomen dat de informatie na verloop van tijd verouderd, incorrect en/of incompleet is. Dit artikel is geen vervanging voor ons lichtadvies en er kunnen geen rechten aan worden ontleend.